Nie każdy krzyk to agresja, a nie każde milczenie to lekceważenie. W codziennej służbie funkcjonariusze Policji, Służby Więziennej czy Straży Granicznej coraz częściej mają kontakt z osobami neuroróżnorodnymi – w tym w spektrum autyzmu, z ADHD, zaburzeniami afektywnymi, lękowymi czy osobowościowymi. Brak wiedzy o tym, jak taka osoba reaguje na stres, bodźce czy presję, może prowadzić do błędnej oceny sytuacji i niepotrzebnej eskalacji.
Stowarzyszenie Inicjatywa Obywatelska Pro Civium od lat wspiera rozwój kompetencji społecznych i komunikacyjnych w służbach publicznych. W najnowszych rekomendacjach dla funkcjonariuszy trzech formacji zwracamy uwagę, że neuroróżnorodność nie jest chorobą, lecz innym sposobem funkcjonowania mózgu. Kluczowe jest zatem dostosowanie komunikacji, sposobu wydawania poleceń oraz reakcji na zachowania odbiegające od standardu.
W przypadku Policji szczególnego znaczenia nabiera sposób pierwszego kontaktu – ton głosu, tempo mówienia, unikanie wieloznacznych komunikatów i presji fizycznej. Osoby neuroróżnorodne często reagują na stres nietypowo – mogą się wycofywać, powtarzać gesty, unikać kontaktu wzrokowego. Ich zachowania bywają odczytywane jako prowokacyjne, podczas gdy są przejawem lęku lub dezorientacji.
W Służbie Więziennej rekomendujemy wprowadzenie prostych narzędzi diagnostycznych już przy przyjęciu osadzonego, a także stałe szkolenia dla funkcjonariuszy oddziałowych z zakresu rozpoznawania objawów nadwrażliwości sensorycznej. Niezrozumienie różnic może prowadzić do nadmiernych sankcji, kar izolacyjnych i eskalacji konfliktu.
Z kolei Straż Graniczna coraz częściej spotyka neuroróżnorodne osoby w sytuacjach skrajnego stresu – migracji, zatrzymania, przesłuchania. W takich momentach konieczna jest cierpliwość, empatia i umożliwienie obecności tłumacza lub osoby wspierającej. Drobny gest – np. pozwolenie na chwilę ciszy – może decydować o przebiegu całej interwencji.
W ramach bieżących działań Pro Civium powstaje podręcznik z zaleceniami dla służb mundurowych w zakresie pracy z osobami neuroróżnorodnymi. Publikacja przygotowywana jest przez specjalistów i praktyków z Sekcji Wsparcia Rozwoju Osobistego oraz Sekcji Ochrony Praw Kobiet i zostanie przekazana do Centralnego Zarządu Służby Więziennej, Ministerstwa Sprawiedliwości, Komendy Głównej Policji oraz Komendy Głównej Straży Granicznej. Celem podręcznika jest ujednolicenie standardów postępowania, zwiększenie świadomości funkcjonariuszy oraz promowanie podejścia opartego na empatii i bezpieczeństwie.
Neuroróżnorodność to nie wyzwanie, lecz szansa na bardziej humanitarną i profesjonalną służbę. Każdy funkcjonariusz, który rozumie inność, staje się ambasadorem szacunku i bezpieczeństwa – zarówno wobec drugiego człowieka, jak i wobec samego munduru, który reprezentuje.
Artykuł opracowany przez Stowarzyszenie Inicjatywa Obywatelska Pro Civium w ramach działań edukacyjnych dotyczących neuroróżnorodności i resocjalizacji.
Sfinansowany przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich PROO, Priorytet 5 „Wsparcie doraźne”.
