Model RNR (ryzyko – potrzeby – responsywność) to jeden z najbardziej znanych na świecie modeli szacowania ryzyka ponownej przestępczości, zajmujący się możliwością jej ograniczenia oraz resocjalizacji przestępców. W skrócie – jest to jeden ze sposobów interwencji w celu zmniejszenia recydywy. Pierwsza udana próba wyróżnienia czynników modelu miała miejsce w 1990 roku przez Andres, Zingera, Bonta i Hodge. Przechodząc do bardziej praktycznej wiedzy, model ten zakłada, że: można przewidzieć zachowania przestępcze, intensywność interwencji powinna być dostosowana do poziomu ryzyka sprawcy, adekwatny dobór działań powinien skutkować ograniczaniu przestępczości sprawcy.
Są to jego ogólne założenia, a kroki RNR można opisać następująco:
1. Human service.
2. Zasada ryzyka.
3. Zasada potrzeb.
4. Zasada ogólnej responsywności.
5. Zasada specyficznej responsywności.
Human service to niepoleganie na surowości kary i odstraszaniu, a na rehabilitacji (niezwiązaną z rehabilitacją po wypadku) i zapobieganiu problemom.
Zasada ryzyka – dostosowanie intensywności oddziaływań do poziomu ryzyka. Przede wszystkim mówi się, że wyłącznie przestępcy o wysokim ryzyku powinni uczestniczyć w intensywnych programach resocjalizacyjnych. Jednym z ważniejszych założeń odnośnie do nieuczestniczenia w takich programach sprawców o niskim poziomów ryzyka jest fakt, że przebywanie w środowisku z osobami o wysokim stopniu ryzyka samo w sobie zwiększa owo ryzyko. I faktycznie, według badań oddziaływania o niskiej intensywności zmniejszały w ryzyko recydywy u osób niskiego ryzyka, a programy o wysokiej intensywności przynosiły mniej korzyści (więcej osób ponownie popełniało przestępstwa). I na odwrót najskuteczniejsze w oddziaływaniach
u sprawców wysokiego ryzyka były oddziaływania intensywne, a te o mniejszej sile oddziaływania miały mniejsze korzyści (O’Donnell i in., 1971; Baird i in., 1979; Andrews i Kiessling., 1980; Bont i in., 2000).
Zasada potrzeb – mówi o dwóch rodzajach potrzeb: kryminogennych oraz nie kryminogennych. Potrzeby kryminogenne są silnie powiązane z zachowaniami przestępczymi. Są to np. diagnoza osobowości antyspołecznej (AZO), duży poziom wrogości, antyspołeczne postawy, nadużywanie substancji psychoaktywnych itp.
Zasada responsywności (reaktywności) – zakłada stosowanie działań, które mają skuteczny wpływ i są zweryfikowane jako programy najbardziej skuteczne bez względu na typ przestępcy (ogólna responsywność), a następnie, dopasowując owe działania do takich cech jak wiek, płeć, kultura, kontekst jedności, jej zdolności itp. (specyficzna responsywność). Ważne jest przy tym zidentyfikowanie nie tylko trudności sprawcy, ale i jego mocnych stron.
Model RNR w rzeczywistości
Czy działania oparte o RNR są skuteczne? Jak napisano wyżej, efektywność badań przestępców wysokiego ryzyka jest większa niż przestępców niskiego ryzyka, stąd model skupia się m.in. na przestępcach wysokiego ryzyka. Skuteczne działania skierowane na potrzeby kryminogenne są związane z 19% zmniejszeniem ryzyka recydywy. Przestrzeganie wyłącznie zasady ogólnej responsywności powodowało różnicę w recydywie wynoszącą 23%. Łącząc wszystkie zasady modelu RNR, ich wykorzystanie powodowało od 17 do aż 35% różnicy (Andrews i Bonta, 2006).
